Кроткая/Łagodna
Федор Достоевский.
Fiodor Dostojewski.
КРОТКАЯ.
ŁAGODNA.
Фантастический рассказ .
OPOWIADANIE FANTASTYCZNE.
ОТ АВТОРА.
Przełożył Gabriel Karski.
Я прошу извинения у моих читателей, что на сей раз вместо «Дневника» в обычной его форме даю лишь повесть.
OD AUTORA Przepraszam moich czytelników, że tym razem zamiast Dziennika w zwykłym kształcie daję im tylko opowiadanie.
Но я действительно занят был этой повестью бо ́ льшую часть месяца.
Ale rzeczywiście pracowałem nad tym utworem przez większą część miesiąca.
Во всяком случае прошу снисхождения читателей.
W każdym razie proszę czytelników o wyrozumiałość.
Теперь о самом рассказе.
A teraz - co do samego opowiadania.
Я озаглавил его «фантастическим», тогда как считаю его сам в высшей степени реальным.
Dałem mu podtytuł „fantastyczne”, chociaż uważam je za jak najbardziej realne.
Но фантастическое тут есть действительно, и именно в самой форме рассказа, что и нахожу нужным пояснить предварительно.
Ale fantastyczność jest w nim istotnie - a mianowicie w samej formie opowieści, co też chciałbym zawczasu wyjaśnić.
Дело в том, что это не рассказ и не записки.
Chodzi o to, że nie jest to opowiadanie, ani nie są to notatki.
Представьте себе мужа, у которого лежит на столе жена, самоубийца, несколько часов перед тем выбросившаяся из окошка.
Proszę sobie wyobrazić męża, którego żona leży na stole martwa: przed kilkoma godzinami popełniła samobójstwo, rzuciwszy się z okna.
Он в смятении и еще не успел собрать своих мыслей.
Jest wzburzony i jeszcze nie zdążył zebrać myśli.
Он ходит по своим комнатам и старается осмыслить случившееся, «собрать свои мысли в точку».
Chodzi po pokojach i usiłuje zdać sobie sprawę z tego, co zaszło, „uporządkować swe myśli”.
Притом это закоренелый ипохондрик, из тех, что говорят сами с собою.
Dodajmy, że jest to zagorzały hipochondryk z gatunku tych, co sami z sobą rozmawiają.
Вот он и говорит сам с собой, рассказывает дело, уясняет себе его.
Oto właśnie mówi sam do siebie, referuje sprawę, wyjaśnia ją sobie.
Несмотря на кажущуюся последовательность речи, он несколько раз противуречит себе, и в логике и в чувствах.
Mimo pozorną ciągłość tej relacji, niejednokrotnie przeczy sobie - zarówno logicznie jak uczuciowo.
Он и оправдывает себя, и обвиняет ее, и пускается в посторонние разъяснения: тут и грубость мысли и сердца, тут и глубокое чувство.
To usprawiedliwia siebie, to oskarża ją i wdaje się w uboczne rozważania: mamy tu i wulgarność myśli, i serca, i głębię uczucia.
Мало-помалу он действительно уясняет себе дело и собирает «мысли в точку».
Z wolna rzeczywiście wyjaśnia sobie sprawę i „porządkuje myśli”.
Ряд вызванных им воспоминаний неотразимо приводит его наконец к правде; правда неотразимо возвышает его ум и сердце.
Łańcuch wywołanych przezeń wspomnień nieodparcie przywodzi go wreszcie do prawdy; prawda nieodparcie uwzniośla jego umysł i serce.
К концу даже тон рассказа изменяется сравнительно с беспорядочным началом его.
Pod koniec zmienia się nawet sam ton opowieści - w porównaniu z chaotycznym jej początkiem.
Истина открывается несчастному довольно ясно и определительно, по крайней мере для него самого.
Prawda dość jasno i wyraźnie - przynajmniej dla niego samego - odsłania się przed nieszczęśnikiem.
Вот тема.
Oto temat.
Конечно, процесс рассказа продолжается несколько часов, с урывками и перемежками и в форме сбивчивой: то он говорит сам себе, то обращается как бы к невидимому слушателю, к какому-то судье.
Ma się rozumieć, przebieg opowieści obejmuje kilka godzin - z zawieszeniami i przeskokami - i ma kształt nader zawikłany: bohater mówi sam do siebie, to znów zwraca się jak gdyby do niewidzialnego sędziego.
Да так всегда и бывает в действительности.
Tak też zawsze bywa w rzeczywistości.
Если б мог подслушать его и всё записать за ним стенограф, то вышло бы несколько шершавее, необделаннее, чем представлено у меня, но, сколько мне кажется, психологический порядок, может быть, и остался бы тот же самый.
Gdyby stenograf mógł go podsłuchać i wszystko zanotować - tekst wypadłby nieco bardziej chropowaty, surowy, aniżeli u mnie; ale, jak mi się wydaje, proces psychologiczny chyba pozostałby nie zmieniony.
Вот это предположение о записавшем всё стенографе (после которого я обделал бы записанное) и есть то, что я называю в этом рассказе фантастическим.
Otóż ta hipoteza o stenografie, który wszystko zanotował (po czym ja bym opracował to literacko), stanowi właśnie to, co w tym opowiadaniu traktuję jako element fantastyczny.
Но отчасти подобное уже не раз допускалось в искусстве: Виктор Гюго, например, в своем шедевре «Последний день приговоренного к смертной казни» употребил почти такой же прием и хоть и не вывел стенографа, но допустил еще большую неправдоподобность, предположив, что приговоренный к казни может (и имеет время) вести записки не только в последний день свой, но даже в последний час и буквально в последнюю минуту.
Ale w sztuce coś podobnego nieraz bywało dopuszczalne. Wiktor Hugo na przykład w swym arcydziele Ostatni dzień skazańca zastosował chwyt prawie identyczny i choć nie wprowadził stenografa, pozwolił sobie na jeszcze większe nieprawdopodobieństwo, zakładając, że skazaniec może (i ma czas) kreślić notatki nie tylko w ostatnim dniu, lecz nawet w ostatniej godzinie, dosłownie w ostatniej minucie.
Но не допусти он этой фантазии, не существовало бы и самого произведения — самого реальнейшего и самого правдивейшего произведения из всех им написанных.
Gdyby jednak zaniechał tej fantazji, nie powstałby i sam utwór - najrealniejszy i najprawdziwszy ze wszystkich, jakie napisał.
ГЛАВА ПЕРВАЯ. I. КТО БЫЛ Я И КТО БЫЛА ОНА. …Вот пока она здесь — еще всё хорошо: подхожу и смотрю поминутно; а унесут завтра и — как же я останусь один?
ROZDZIAŁ PIERWSZY I. KIM BYŁEM JA I KIM BYŁA ONA ... O, dopóki ona tu jest - wszystko jeszcze dobrze: podchodzę i coraz spoglądam; a wyniosą ją jutro - jakże ja tu zostanę sam?
Она теперь в зале на столе, составили два ломберных, а гроб будет завтра, белый, белый гроденапль, а впрочем, не про то… Я всё хожу и хочу себе уяснить это.
Teraz leży w saloniku, na stole, zestawiono dwa stoliki do kart, a trumna będzie jutro, biała, wybita białym atłasem, a zresztą ja nie o tym... Wciąż chodzę i chodzę, żeby to sobie wytłumaczyć.
Вот уже шесть часов, как я хочу уяснить и всё не соберу в точку мыслей.
Oto już tak od sześciu godzin chodzę, usiłując sobie wytłumaczyć i wciąż nie mogę skupić myśli.
Дело в том, что я всё хожу, хожу, хожу… Это вот как было. Я просто расскажу по порядку.
Rzecz w tym, że chodzę, chodzę, chodzę... To było tak: po prostu opowiem wszystko po kolei.
(Порядок!). Господа, я далеко не литератор, и вы это видите, да и пусть, а расскажу, как сам понимаю.
(Porządek!). Panowie, wcale nie jestem literatem, i wy to widzicie, ale niech tam, opowiem tak, jak sam rozumiem.
В том-то и весь ужас мой, что я всё понимаю!
Stąd właśnie całe moje przerażenie, że wszystko rozumiem!
Это если хотите знать, то есть если с самого начала брать, то она просто-запросто приходила ко мне тогда закладывать вещи, чтоб оплатить публикацию в «Голосе» о том, что вот, дескать, таки так, гувернантка, согласна и в отъезд, и уроки давать на дому, и проч., и проч.
Otóż, jeżeli chcecie wiedzieć, to znaczy, jeśli zacząć od samego początku - po prostu przychodziła do mnie zastawiać różne rzeczy, aby opłacać ogłoszenia w „Głosie”: że tak a tak, guwernantka gotowa na wyjazd i na przychodzenie na lekcje do domów itd., itd.
Это было в самом начале, и я, конечно, не различал ее от других: приходит как все, ну и прочее.
To było na samym początku i ja naturalnie nie odróżniałem jej od innych: przychodzi tak jak wszyscy i tak dalej.
А потом стал различать.
A później to zacząłem ją odróżniać.
Была она такая тоненькая, белокуренькая, средне-высокого роста; со мной всегда мешковата, как будто конфузилась (я думаю, и со всеми чужими была такая же, а я, разумеется, ей был всё равно что тот, что другой, то есть если брать как не закладчика, а как человека).
Była taka szczuplutka, blondyneczka, średniego wzrostu, w mojej obecności zawsze jakaś niezręczna, jakby skrępowana (myślę, że taka sama była wobec każdego, a ja, ma się rozumieć, byłem dla niej taki sam, jak ten czy ów, to znaczy, jeżeli mówimy nie o właścicielu lombardu, lecz o człowieku).
Только что получала деньги, тотчас же повертывалась и уходила.
Gdy tylko otrzymywała pieniądze, natychmiast w tył zwrot i znikała.
И всё молча.
I zawsze w milczeniu.
Другие так спорят, просят, торгуются, чтоб больше дали; эта нет, что дадут… Мне кажется, я всё путаюсь… Да; меня прежде всего поразили ее вещи: серебряные позолоченные сережечки, дрянненький медальончик — вещи в двугривенный.
Inni tak się sprzeczają, molestują, targują się, żeby więcej dostać; ta - nie: ile dadzą... Mam wrażenie... wciąż się gubię... Aha, przede wszystkim zaciekawiły mnie jej rzeczy: srebrne pozłacane kolczyki, mizerny medalionik - przedmioty groszowej wartości.
Она и сама знала, что цена им гривенник, но я по лицу видел, что они для нее драгоценность, — и действительно, это всё, что оставалось у ней от папаши и мамаши, после узнал.
Sama to wiedziała, ale patrząc na nią widziałem, że to dla niej drogocenność - i rzeczywiście to było wszystko, co jej pozostało po tatusiu i mamusi - jak się później dowiedziałem.
Раз только я позволил себе усмехнуться на ее вещи.
Raz tylko pozwoliłem sobie na docinek.
То есть, видите ли, я этого себе никогда не позволяю, у меня с публикой тон джентльменский: мало слов, вежливо и строго.
Bo właściwie, widzicie, ja sobie na to nigdy nie pozwalam, wobec klientów zachowuję się po dżentelmeńsku: mało słów, uprzejmie i surowo.
«Строго, строго и строго». Но она вдруг позволила себе принести остатки (то есть буквально) старой заячьей куцавейки, — и я не удержался и вдруг сказал ей что-то, вроде как бы остроты.
„Surowo, surowo i surowo.” 1 Lecz oto ona ośmieliła się przynieść resztki (ale to dosłownie resztki) starego 1 „Surowo, surowo i surowo” - niedokładny cytat z Płaszcza Mikołaja Gogola, są to słowa „znacznej osobistości” - dygnitarza, który tak określa sposób postępowania z podległymi mu urzędnikami „Surowość, surowość i surowość „ serdaka - no i nie wytrzymałem: powiedziałem coś niby w rodzaju dowcipu.
Батюшки, как вспыхнула!
Chryste Panie, jak się rozgniewała!
Глаза у ней голубые, большие, задумчивые, но — как загорелись!
Oczy ma niebieskie, duże, zamyślone, ale - jak się rozżarzyły!
Но ни слова не выронила, взяла свои «остатки» и — вышла.
Jednak nie padło ani jedno słowo, zabrała swoje „resztki” i wyszła.
Тут-то я и заметил ее в первый раз особенно и подумал что-то о ней в этом роде, то есть именно что-то в особенном роде.
Wtedy po raz pierwszy zauważyłem ją specjalnie i pomyślałem o niej w podobny sposób, to znaczy właśnie w sposób specjalny.